جغرافيای رفسنجان:

شهر رفسنجان در حاشيه جنوبی کوير لوت و در شمال غربی استان کرمان در عرض جغرافيايی ۳۰ درجه شمالی و طول جغرافيايی ۵۶ درجه شرقی قرار گرفته است. فاصله رفسنجان تا مرکز استان، شهر کرمان، ۱۱۰ کيلومتر است. رفسنجان بر سر راه‌های ارتباطی استان‌های کرمان، يزد، فارس، هرمزگان و سيستان و بلوچستان قرار دارد. عبور راه آهن تهران- بندرعباس از کنار اين شهر و همچنين داشتن فرودگاه به اين شهر موقعيت خاصی بخشيده ‌است.
رفسنجان در ارتفاع ۱۴۶۰ متری از سطح دريا قرار دارد و با مساحتی حدود ۱۰۶۸۷ کيلومتر از شمال به شهرستان‌های بافق و زرند و از جنوب به شهرستان بردسير و از غرب به شهرستان‌های انار و شهربابک و از شرق به شهرستان‌های کرمان و زرند محدود می‌شود. رفسنجان دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم و خشک می‌باشد. ميزان بارندگی متوسط سالانه آن ۱۰۰ ميلی متر است. طبق آمار سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعيت اين شهرستان حدود ۳۰۰ هزار نفر و جمعيت شهر رفسنجان به تنهايی بالغ بر حدود ۱۴۰ هزار نفر بوده است. شهرستان رفسنجان شامل ۳ مرکز شهری (کشکوئيه، سرچشمه و رفسنجان) و ۳ بخش (مرکزی، نوق و کشکوئيه) است. لازم به ذکر است که بخش انار که در تقسيمات کشوری از توابع شهرستان رفسنجان محسوب می‌شده است، در سال ۱۳۸۸ از شهرستان رفسنجان منفک و به شهرستان انار تبديل شده است. شهر رفسنجان دارای دو رودخانه فصلی به نامهای شور و گيودری می‌باشد که اولی در محله عباس‌آباد و دومی‌در محله کمال‌آباد طی مسير می‌کند. و گاهی باعث خرابی هم می‌شوند.
کوه‌های اصلی رفسنجان ادامه رشته کوه‌های زاگرس و فلات مرکزی ايران بوده و در جهت شمال غربی – جنوب شرقی است که معروف‌ترين اين کوه‌ها، ارتفاعات سرچشمه، ارتفاعات داوران و بدبخت‌کوه می‌باشند.
گونه‌های گياهی موجود در منطقه شامل کاروان‌کش، قيچ، گون، کسور، بنه، انجير، بادام وحشی، تاغ، اسکنبيل و شور می‌باشند.
گونه‌های جانوری موجود در مناطق کوهستانی: کل و بز، قوچ و ميش، آهو، جبير، پلنگ، گرگ، کفتار، تشی و گربه وحشی می‌باشد. پرندگانی‌چون کبک و تيهو، عقاب، کبوتر، باقرقره و هوبره در منطقه يافت می‌شود.

-

تاريخ رفسنجان:

در حاشيه شهر آثاری از تمدن‌های چندين هزار ساله ماقبل هخامنشيان موجود بوده است که بر اثر گذشت زمان به کلی محو و نابود گرديده‌اند. و در همين رابطه احتمال داده می‌شود که يکی از قديمی‌ترين تمدن‌های سرزمين ايران بوده است و گويا قومی‌بنام «اسه کرته» از نژاد آريايی در ساليانی دور در اين ديار سکنی گزيده باشند. نام رفسنجان برای نخستين بار در متون تاريخی قرن هشتم مربوط به دوره آل مظفر (۹۵-۷۱۳ هجری قمری) ذکر شده است.
بنابر متون تاريخی، شهرهای باستانی رودان، اناس، ابان، اذکان در منطقه رفسنجان قرار داشته‌اند که جای دقيق آنها به غير از اذکان پيدا شده است. شهر رودان در محل روستای شهر‌آباد و ملک‌آباد و اراضی اطراف آن تا روستای لاهيجان، واقع در شمال غربی شهر رفسنجان بوده است و محل دقيق شهر اناس در اراضی گرگين و سعادت‌آباد و فيض‌آباد، بعد از سه راهی سرچشمه متصل به شهر فعلی رفسنجان و سرانجام شهر اَبان در محل شهر انار کنونی بوده است. منطقه رفسنجان در طول تاريخ بين ايالت‌های فارس و کرمان دست به دست گشته است. در اوايل اسلام اين منطقه جزو کرمان بوده و بعد جزو ايالت فارس شده و بعداً باز به کرمان برگشته است.

-

وجه تسميه:

در مورد علت نامگذاری اين شهر به رفسنجان، روايات متعددی وجود دارد. بنا به يک روايت غالب، از آنجا که در اين منطقه معادن غنی مس وجود دارد، .در گذشته نام اين شهر رفسنکان بوده است. رفسنکان از دو کلمه رفسن و کان تشکيل شده است که رفسن در زبان پارسی باستان به معنی مس و کان هم به معنی معدن می‌باشد. واژه رفسنکان به مرور زمان به شکل معرب آن يعنی رفسنجان تبديل شده است. همچنين مطابق روايتی ديگر، نام اوليه آن سنجان بوده است و چون در مسير سيلاب‌ها قرار داشته است، بارها در اثر سيل دچار خرابی و نابودی شده است، به «رفت‌ سنجان» معروف و سرانجام به رفسنجان تبديل شده است.

-
اقتصاد رفسنجان:

اين منطقه بزرگترين قطب توليد پسته در جهان است به طوری که بيش از يک سوم  باغات پسته کشور در رفسنجان قرار دارد. سطح زير کشت آن حدود ۱۰۰ هزار هکتار است. بنابراين رفسنجان سهم قابل توجهی در صادرات ساليانه حدود ۲۰۰-۱۵۰ هزار تن پسته و کسب درآمد هنگفت ۲-۱ ميليارد دلاری براي کشور دارد. لازم به ذکر است که پسته بعد از فرش، در جايگاه دوم صادرات غيرنفتی کشور قرار دارد.

همچنين رفسنجان دارای معادن غنی مس، مرمر، سيليس، تراورتن، نمک، سرب، پوکه معدنی، سنگ گچ، سنگ آهک، روی، سولفات سديم، باريم و فلورين می‌باشد ظرفيت توليد مس را ۱۰۴۴ تن برآورد کرده‌اند. مجتمع مس سرچشمه که در ۵۰ کيلومتری جنوب رفسنجان واقع شده است، بيش از ۵ هزار نفر پرسنل دارد. مهمترين کارخانه‌های صنعتی رفسنجان شهر شامل صنايع وابسته به مس، ماشين‌آلات کشاورزی، فرآوری پسته، نئوپان، پنير، فيبر نوری، تکنوپخت، موکت و کاشی می‌گردد. از صنايع دستی رفسنجان می‌توان پته، قالی، گليم نام برد.

-

آموزش عالی در رفسنجان:

شهر رفسنجان دارای مجموعه‌ی بزرگی از مراکز علمی‌و آموزشی است که از آن جمله می‌توان به دانشگاههای علوم پزشکی، دانشگاه ولی عصر (عج)، دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز اسلامی‌کار، دانشگاه پيام نور، مرکز آموزش عالي علامه جعفری و مراکز تربيت معلم پسرانه و دخترانه و همچنين مرکز آموزش امام صادق (ع) اشاره کرد. با توجه به وجود ۶ مرکز دانشگاهی با حدود ۱۴ هزار دانشجو، شهر رفسنجان را می توان شهری دانشگاهی ناميد. تعداد تقريبی اعضاء هيئت علمی و دانشجويان اين ۶ مرکز دانشگاهي شرح زير است:

۱- دانشگاه ولی عصر(عج)رفسنجان: ۱۵۰ نفر هيئت علمي و ۴۵۰۰ نفر دانشجو

۲- دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان: ۱۳۶ نفر هيئت علمي و ۱۳۱۴ نفر دانشجو

۳- دانشگاه پيام نور رفسنجان: ۹۸ نفر عضو هيئت علمي و ۲۹۳۲ نفر دانشجو

۴- دانشگاه آزاد اسلامی رفسنجان: ۱۰۴ نفر عضو هيئت علمي و ۲۲۰۰ نفر دانشجو

۵- مرکز آموزش عالی کار: ۵۰ نفر عضو هيئت علمي  و ۱۰۵۰ نفر دانشجو

۶- مرکز آموزش عالی علامه جعفری: ۳۸ نفر عضو هيئت علمي و ۸۷۰ نفر دانشجو

-

ديدنی‌ها و جاذبه‌های تاريخی رفسنجان:
۱- مجموعه حاج آقا علی: اين مجموعه نمونه‌ای زيبا و باشکوه از معماری عصر قاجار است که در ۵ کيلومتری جنوب شرقی رفسنجان و در روستای قاسم آباد واقع شده است. اين مجموعه شامل هشت قسمت می‌گردد که عبارتند از: بازار (مرکز تجاری)، آب‌انبار (تامين کننده آب اهالی که دارای سردری با آجرهای گلدار تزئين شده و ديوارهای آن دارای نقوش آجری و کاشيکاريهای زيبا است)، مسجد، کاروانسرا، حمام، حسينيه، يخدان (که در ۲ کيلومتری قاسم آباد و در روستای عباس آباد حاجی است و تامين کننده يخ مورد نياز اهالی بود). قدمت اين بنا به ۱۳۰ سال می‌رسد.
۲- باغ‌سرای باقری: از خانه‌های قديمی‌با سبک معماری سنتی با آجرنماهای زيبا، سقف‌های دارای نقش و نگار و سردر ورودی مزين به کاشيکاری فرشته و کتيبه‌ای که نام مبارک پنج تن بر آن نقش بسته است. باغسرای باقری در خيابان امام واقع شده و بنای آن را به عصر قاجاريه نسبت می‌دهند.
۳- کاروانسرای کبوترخان: از آثار باقيمانده دوره قاجاريه است و قدمتی قريب ۲۵۰ سال دارد دارای برجهای ديده بانی و آجرنمايی است که نقوش بديعی دارد.
۴- کاروانسرای قديمی‌قطب آباد: از جمله آثار تاريخی که ۴۰۰ سال قدمت دارد و در سال‌های اخير بازسازی شده و به عنوان هتل، رستوران، کافی شاپ و چايخانه سنتی مورد استفاده قرار گرفته است.
۵- کاروانسرای شاه عباسی رفسنجان:در مرکز شهر (ميدان شهيد ميرافضلی) با زيربنای ۳۰۰۰ متر مربع واقع شده و مربوط به اواخر دوره صفوی است.
۶- دروازه قطب آباد: نقوش زيبا و بازمانده بر بدنه برج‌های ديده‌بانی دو سوی اين دروازه حديثی از شکوه گذشته آن است. اين دروازه يکی از چهار دروازه شهر بوده‌است
۷- آب انبار مرادی: در خيابان بهشتی جنب موزه مردم شناسی واقع شده با برخورداری از معماری زيبا و تماشايی از جمله جاهای ديدنی بشمار می‌رود.
۸- حصار شهر رفسنجان: اين حصار و دروازه‌های آن که قريب ۲۰۰ سال قبل به دستور امير مفخم بختياری حاکم کرمان در اطراف بهرام‌آباد ساخته شد، دارای چندين برج و باروی مستحکم و دروازه‌های چهارگانه (قطب آباد، علی آباد ؛ مزار و کمال آباد) بوده است.
۹- بازار شهر: اين بازار که روزگاری مرکز تجارت رفسنجان بشمار می‌رفت و امروز نيز در مقابل اقتدار تجارت خيابانی ايستادگی می‌کند، قدمتی نزديک به ۲۵۰ سال دارد. در جوار اين بازار، قيصريه‌ای با قدمت ۲۰۰ سال قرار دارد، که جايگاه تجار عمده بود.
۱۰- موزه مردم‌شناسی: اين موزه در خيابان شهيد بهشتی واقع شده و کاربری سابق آن حمام بوده، درهای قديمی‌با دستگيره‌های مخصوص، مجسمه‌هائی که پوشش زنان و مردان قديم رفسنجان را به نمايش گذاشته‌اند.

-

امکانات ديدنی، تفريحی و ورزشی:
۱- مجموعه فرهنگی، ورزشی و خدماتی موزه رفسنجان: انديشه احداث بنا در سال ۱۳۷۱ شکل گرفت و مورد موافقت رئيس جمهور وقت قرار گرفت و پس از ۸ سال تلاش شبانه‌روزی در سال ۱۳۷۹ ببار نشست. اين مجموعه در شمال غربی رفسنجان و در جوار بلوار مدرس قرار دارد. وسعت بوستان در حدود ۳۰ هکتار و زيربنای بخش فرهنگی حدود ۱۰ هزار متر مربع و شامل سه طبقه است: زيرزمين محل نگهداری و پژوهشکده اسناد؛ طبقه همکف شامل بخش‌های مختلف اداري؛ طبقه دوم شامل کتابخانه، مسجد، رستوران و آمفی تئاتر و موزه گرانبهايی است که تماشاگه تاريخ معاصر ايران است.
مساحت زيربنای موزه ۱۲۰۰۰ متر مربع است. مهمترين عملکرد موزه در بخش‌های تماشاگه تاريخ، انقلاب اسلامی، جنگ و رفسنجان‌شناسی می‌باشد. در گالری تماشاگه تاريخ، نقشه مصور و کامل سرزمين ايران باستان از مادها تا زمان حال و اشياء نفيس اهدائی سران کشورهای مختلف در معرض ديد عموم قرار می‌گيرد. گالری دوران معاصر شامل تابلوهای نفيس، تنديس‌ها، ظروف و اشياء و تصاوير ماندگار تاريخ معاصر ايران است و شامل گالری دوران رياست جمهوری و مجلس، گالری دوران سازندگی، گالری دفاع مقدس شامل تصاوير ۹۰۰ شهيد دفاع مقدس از رفسنجان، گالری رفسنجان‌شناسی ؛ گالری پيشگيری از اعتياد، گالری اسناد دولت، گالری نمايشگاه فعاليت‌های دفتر نشر معارف انقلاب.می گردد.
اين مجموعه ارزشمند، همچنين دارای بخش‌های مختلف فرهنگی، زمين‌های متعدد ورزشی، استخر روباز و سرپوشيده، سالن‌های بدنسازی، زمين اسکيت، استاديوم ۳۰۰۰ نفره، درياچه قايقرانی و ساير امکانات رفاهی و بخش‌های خدماتی و تجاری است.
۲- مجموعه تفريحی فرهنگی بهارستان: محلی زيبا و ديدنی نرسيده به ميدان سردار سمت راست برای تفريح و استراحت با آلاچيقهای زيبا و خنک و همچنين دارای باشگاه تراپ (تيراندازی )، باغ کوچک پرندگان و وسايل بازی چوبی می‌باشد.
۳- پارک جوان: واقع در انتهای خيابان شريعتی شرقی که دارای وسايل بازی، درياچه قايقرانی، پارک بادی، وسايل ورزشی درمانی، پارک ترافيک و فضای سبز زيبا است.
۴- پارک ترافيک:در داخل پارک جوان واقع شده در اين پارک بچه‌ها با قوانين راهنمايی و رانندگی از جمله محل‌های عابر پياده، ايستگاه اتوبوس و تابلوهای راهنمای رانندگی آشنا می‌شوند.
۵- بوستان معلم: بوستانی زيبا واقع در بلوار امام رضا(ع) که دارای انواع وسايل بازی، پارک بادی و ... است.
۶- - پارک مطهری: واقع در ميدان بسيج دارای فضای سبز زيبا، وسايل بازی، درياچه قايقرانی، وسايل ورزشی درمانی و ... می‌باشد.
۷- مجموعه تفريحی فرهنگی پارک بانوان: مجموعه فرهنگی تفريحی پارک بانوان به وسعت يک هکتاردر بلوار جمهوری توسط شهرداری رفسنجان در سال ۱۳۸۶ احداث شد. اين مجموعه محيطی زيبا و امن برای بانوان و دارای امکاناتی چون آبنما، پرده آب، وسايل ورزشی درمانی، زمين اسکيت، وسايل بازی بچه‌ها، پيست دوچرخه سواری، پارکينگ دوچرخه و اتومبيل، مبلمان و ... می‌باشد.
۸- موزه حيات وحش شهرداری: در محل پارک جوان واقع شده و انواع گوناگون پرندگان و حيوانات تاکسيدرمی‌شده در آن قرار دهده شده‌اند و دارای آکواريومی ‌از گونه‌های مختلف ماهی و همچنين کتابخانه است.
۹- پيست موتورسواری و اتومبيل‌رانی: پيست موتورسواری در زمينی به وسعت 5 هکتار در ابتدای جاده کرمان واقع شده و محلی امن برای علاقمندان به ورزش موتورسواری می‌باشد.
۱۰- شهربازی قدس: در محل ميدان سردار سازندگی در اول جاده سرچشمه واقع شده است و با داشتن فضای سبز و زيبا و وسايل بازی متنوع، مکانی شاد و مهيج را ايجاد نموده است.
۱۱- باشگاه کارتينگ (اتومبيلرانی): در محل شهربازی قدس واقع شده و مکانی تفريحی برای علاقمندان ورزش کارتينگ ميباشد.
۱۲- باشگاه سوارکاری شهرداری: ويژه خانم‌ها و آقايان در محل ميدان ميوه و تره بار قديم واقع در ميدان امام خمينی (ره) با مساحت کل ۲۲۰۰۰ متر مربع برای علاقمندان به اين ورزش می‌باشد.
۱۳- باشگاه تراپ (تيراندازی ): اين باشگاه با اهداف پروازی در محل بهارستان شهرداری نرسيده به ميدان سردار سازندگی و سمت راست واقع شده است که محلی است برای آموزش ورزش تيراندازی با تفنگ ساچمه ای و بادی و همچنين تفريح برای علاقمندان به اين رشته ورزشی است.
۱۴- باشگاه پينت‌بال: در محل مجموعه فرهنگی، ورزشی و خدماتی موزه رفسنجان واقع شده که يک ورزش شاد و مفرح گروهی است.

-

زيارتگاه‌ها:
۱- بی‌بی حيات:در کوهستان خنامان که قدمت آن به ۴۰۰ سال می‌رسد.
۲- امام‌زاده بی‌بی گوهر در روستای داوران
۳- امام‌زاده عباس: در ۵۵ کيلومتری رفسنجان و ۶۰ کيلومتری بردسير قرار دارد.
۴- امام‌زاده بی‌بی حيات: در منطقه بارجی و در ارتفاعات تفريحی و سياحتی آن واقع شده و دارای گنبدی قديمی‌است.
۵- امام‌زاده بی‌بی حيات: در محلی بنام باب حياء ازدهستان‌های سرچشمه واقع شده است.
۶- امام‌زاده عبدالله:در گود احمد و ۴۰ کيلومتری جنوب رفسنجان و منطقه سرچشمه قرار دارد.
۷- امام‌زاده بی‌بی صفيه که در جاده سرچشمه قرار دارد.
۸- امام‌زاده ابراهيم: در ضلع غربی روستای بهرمان و در محوطه اين قبرستان قديمی واقع شده است
۹- امام‌زاده سيد جلال‌الدين:در جوار روستای شمس‌آباد در ۵۰ کيلومتری غرب رفسنجان و در بخش نوق واقع شده است.
۱۰- امام‌زاده رضا معروف به پير غريب:در جنوب غربی رفسنجان و ابتدای جاده يزد قرار دارد.
قرار دارد.

-

جاذبه‌های طبيعی:
۱- کوه پورکان: اين کوه در شمال شرقی شهر بابک و غرب شهرستان رفسنجان واقع شده است و از کوه‌هايی چون نجيب، اسپزا، محمدآباد و ... که ارتفاع غالب آنها بيش از ۲۵۰۰ متر می‌باشد، تشکيل يافته‌است. خشک‌رودها و مسيل‌های چندی از اين کوهستان سرچشمه می‌گيرند که مهم ترين آنها رودخانه جاروچی نام دارد که رو به شمال جريان يافته و در شوره‌زارهای پيرامون انار فرو می‌ريزد.
۲- چشمه حسين‌آباد: اين چشمه در فاصله ۳۶ کيلومتری جنوب‌غربی رفسنجان واقع شده ‌است. مظهر چشمه در سردابه‌ای که با پله پايين می‌رود و در زمين‌های آبرفتی دوران چهارم که اطراف آن را چين‌خوردگی‌هايی پوشانده‌است، قرار دارد. آب اين چشمه از نوع آبهای کلره، سديک، سولفاته کلسيک و گوگردی است. در رابطه با خواص درمانی اين نوع آب‌ها گفته شده است که به سبب داشتن گوگرد و ترکيبات کلره باعث درمان بيماری‌های رماتيسمی، پوستی، گوش و حلق و بينی و بيماری‌های زنان و مجاری ادرار می‌شوند.
۳- چشمه آب معدنی قاسم‌آباد: اين چشمه به فاصله ۶ کيلومتری شرق رفسنجان در روستای قاسم آباد واقع شده و در اصل يک قنات قديمی‌است که آب آن از سال‌های گذشته مورد استفاده درمانی، اهالی منطقه بوده ‌است. آب اين چشمه در درمان بيماری‌های رماتيسمی، گوش و حلق و بينی موثر می‌باشد و همچنين اثر نيرو بخش نيز دارد.
۴- چشمه معدنی داوران: اين چشمه در ۵۸ کيلومتری شمال شرقی رفسنجان قرار گرفته است. مظهر چشمه در دهانه کوهی به نام دره زرد که در امتداد کوه داوران است، قرار دارد.

منابع:
۱- دانشنامه ويکی‌پديا

۲- سايت فرمانداری رفسنجان

3- سايت شهرداری رفسنجان

۴- سايت بيابان‌ها و کويرهای ايران

۵- انجمن پسته ايران